Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, yüzde 64 olarak belirlenen 2022 enflasyonunun akabinde 2023 artırımları kendini hissettirirken, sokakta ve toplumsal medyada, hangi Eser yahut hizmetin, “pahalı” olduğuna ait Baş karışıklığı gözler önüne seriliyor. Sıklıkla güne artırım haberleriyle başlayan vatandaşlar, alışverişlerinde fiyat algılarının giderek bozulduğunu vurgularken, ekonomistler de var ekonomik tabloda bu durumun kaçınılmaz olduğunu belirtiyor.
T24’den Melis Karaca’nın haberine nazaran ekonomist Atilla Yeşilada, içinde bulunduğumuz durumu değerlendirirken, “Toplumda, Fazla Önemli bir fiyat vurdumduymazlığı oluşmaya başladı. Bunun da ekonomik Fazla Aka bir sonucu var, toplumsal de Aka bir sonucu var; Müşteri ve satıcı ortasında huzursuzluk başlar” sözlerini kullanıyor.
Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp ise fiyatların süratle yükselmesi sebebiyle vatandaşların bir Eser yahut hizmetin değerli olup olmadığı konusunda çıkarım yapmasının imkansız hâle geleceğini belirtiyor.
“Pahalılık algım bozuldu” cümlesi, pazarlardan alışveriş merkezlerine Twitter’dan TikTok’a pek Fazla alanda duyulurken, toplumsal medyada sorduğumuz soruya da Çeşitli cevaplar aldık.
İşte Twitter ve Instagram’da “Son vakitlerde yaptığımız harcamalarda, “Pahalı mı değil mi, algım bozuldu” dediğiniz aklınıza gelen örnekler Mevcut mı” sorusuna aldığımız karşılıklardan birkaçı:
“Ben, 98 yılından beri çölyak hastasıyım ve glutensiz eserleri Mecbur olarak tüketiyorum. İstisnasız her Vakit glutenli muadillerinin fiyatlarına oranla da Avrupa’daki glutensiz Eser fiyatlarına oranla da Türkiye’de bu eserler Fazla kıymetliydi. Gerek kur gerek enflasyon sebebiyle Besin fiyatları yükselirken bu eserler de elbette yükseldi lakin artık ortadaki ayrım Fazla daha az. Evvelce değerli deyip almadığımız şeyleri artık alıyoruz. bütün algımız bozuldu. Evvelden bu eserleri almak alt ve orta gelir kümelerine mensupsanız servet harcamak manasına gelirdi. Artık de harcıyoruz fakat var ekonomik Hal pek de önemsemememizi sağlıyor.”
“Valla ben LAPTOP bakıyorum…
Ucuz mu kıymetli mı bir türlü anlayamıyorum…10 binden başlıyor 50-60 bine uzanıyor fiyatlar…
Bin dolar olağan bir laptop için olağanda Fazla düzgün olması lazım…
fakat bin dolarlık (19-20 bin TL) laptoplar Fazla eski geliyor gözüme…”
“Berberler 🙂 Ortalama bir mahalle berberi 100 liralarda saç bölümü fiyatı alıyor. Bugünün iktisadında 100 lira Aka bir Nakit değil fakat verilen emeğe oranlarsak 100 lira olağan mi, ucuz mu, kıymetli mı bilemiyorum…”
“İş görür kalitede laptop’lar 10 bin lira civarı, nike/adidas üzere lüks olmayan markaların eşofman altları 2 bin lira civarı. Beş eşofman altı nasıl bir bilgisayar ediyor aklım almadı… Bu oranın hiç değilse 50’ye1 falan olması gerekmez mi?”
“Kahveye, zincir kahvecide 30 lira veriyorsam Öbür yerlerde 60 yazsalar da yadırgamıyorum. Otomobille işe gidiyorum, İSPARK’a 70 lira veriyorum. Kahve için de verilebilir üzere geliyor. Sanatsal bir aktiflikte de o Hudut kalmadı. şahıs başı 700-1000 ortası Müsait geliyor. nihayet vakitlerde konser bileti aldım. Hoş bir yerden izlemek istedim. Önden izleme bedeli 750-1000 TL ortası. Tribünden izleme bedeli ise 300-600 ortası. Satış vazifelisi birden fazla kişinin bu fiyatı görünce Geri döndüğünü söyledi. fakat baktığımda biletler tükenmek üzereydi. çok Önemli bir dengesizlik Mevcut bence.”
“Market alışverişi 1000 lira tutuyor, eylül ayında bilinen bir markadan gözlük aldım 1200 TL tuttu.”
“Geçen gün kaşar peynirinin kıymadan değerli olduğunu gördüm. Kaşarla ilgili algım değişti.”
“İki Tane kol saati aldım ki saat merakım yoktur. Ayrıyeten Amazon’dan totalde 20 bin TL civarı siparis verdim, nihayet 3-4 aydır. Büsbütün, ‘bu fiyata bir daha bulamam, sanırım Fazla ucuz piyasaya göre’ diyerek. 50 liraya bira içerken 120 liraya paspas seti bulunca alıyorum.”
“İnsanlar ceplerindeki paranın satın alma bedelini hesaplayamıyorlar”
Ekonomist Atilla Yeşilada, insanların yaşadığı Baş karışıklığının iktisatta görülen bir fenomen olduğunu belirterek, bu durumu şöyle açıklıyor:
“Enflasyonun yakın geçmişte yaşanandan Fazla daha süratli yahut düştüğü ortamlarda beşerler ceplerindeki paranın satın alma pahasını hesaplayamıyorlar. Türkiye’de de yaşanan şu: Tamam hiçbir Vakit gelişmiş ülkeler, ‘muasır medeniyetler’ düzeyinde bir enflasyona sahip olmadık lakin 2007’den beri yüzde 7 ile yüzde 15 ortasında dolaşan bir enflasyon var. Bu Fazla dar bir bant aslında. Hasebiyle ben az Fazla malların fiyatı arttığında bunun enflasyondan mı kaynaklandığını yoksa bunun gerçek fiyatının mı arttığını hesaplayabiliyordum. ‘Ya et ne değerli, tavuğa dönelim’ diyebiliyordum. Ya da, ‘Honda Fazla değerli, yerli araba alalım’. Artık artık bunları diyemiyoruz. Zira nominal sayılar o kadar süratli büyüyor ki başımızda makul bir dolar kuru ya da enflasyon hesabı yapıp bunun geçen yılki gerçek fiyata nazaran düştüğünü yahut indiğini hesaplayamıyoruz. Bu, toplumu Fazla Aka bir Baş karışıklığına sürüklüyor.”
Koç Üniversitesi öğretim üyesi Selva Demiralp de, “pahalı algısının” nasıl oluştuğu sorusunu, şöyle yanıtlıyor:
“Pahalı ya da ucuz kavramları bir karşılaştırma sonucu varılan çıkarımlar. Laf konusu malı ya yakın Vakit evvelki fiyatı ile ya da emsal eserlerin fiyatları ile karşılaştırıp değerli ya da ucuz olduğu sonucuna varıyoruz. Enflasyonun tipik bir Yan tesiri ise genel fiyat düzeyinde süratli bir artış yaratması. Bu ortamda birinci reaksiyon Tüm eserlerin değerlendiği formunda oluyor. Lakin fiyat artışlarında düzeltmeler devam ederken (Bu düzenlemeler de bütün eserlerde eşzamanlı olmadığı için) görece fiyat karşılaştırmaları Fazla zorlaşıyor. O noktada Biricik bir eseri inceleyip o Eser görece daha mı değerlendi yoksa genel bir fiyat artışı mı yaşanıyor, bunu kestirmek Fazla zorlaşıyor.”
“‘Hangi enflasyon’ sorusuna da yanıt veremiyoruz bu ülkede”
Ekonomistler, bu Baş karışıklığı ortamında vatandaşların alışverişlerinde pahalılık algılarını nasıl yönetebileceklerine dair de tekliflerde bulunuyor.
Yeşilada, “Dolar kuru hesaplıyorum ben kendi başımda. Geçen sene fiyat 1000 liradan 3 bine çıkmış, geçen sene kaç dolarmış bu sene kaç dolar olmuş. Bu aslında Fazla kolay bir hesap” derken, TÜİK datalarına güvenilse TÜFE’ye bölerek de pahalılık hesabının yapılabileceğini söylüyor:
“Aslında yapılacak olay, fiyatı enflasyona bölüp geçen seneye nazaran arttı mı, düştü mü, değerli mı diye hesap yapmak lakin, ‘hangi enflasyon’ sorusuna da yanıt veremiyoruz bu ülkede.”
“Belirsizlik, yatırım iştahını köreltiyor”
Bir eserin kıymetli olup olmadığına karar vermenin zorlaştığı ortamın vatandaşların tüketim alışkanlıklarını nasıl etkileyeceğini kıymetlendiren ekonomistler, yatırım iştahının körelmesinden fiyat vurdumduymazlığına Çeşitli sonuçlardan bahsediyor:
Demiralp, algıların bozulmasıyla yaşanan belirsizlik ortamının yatırım iştahını körelttiğini ve büyümeyi Olumsuz etkilediğini belirtiyor. Yeşilada da bu durumu şöyle açıklıyor:
“Sene başında verilen artırımlar falan bir iki ay içinde kuruşu kuruşuna harcanacak. Beşerler yüksek maaş bordrosuyla gidip daha Çok tüketici kredisi alacak. Bu da enflasyonda Fazla Önemli patlamaya sebebiyet verecek.”
“Tüketiciler harcamalarını ertelemeye yönelebilir”
Demiralp, bu durumun Mesken halkı tüketiminde iki tesiri olacağından bahsederken, “Bir yandan enflasyonun daha da artacağı beklentisi sağlam tüketim mallarına talebi öne çekerken öteki taraftan pahalılık algısı bozulduğunda daha net bir Fikir edinene kadar harcamalarınızı ertelemeyi de düşünebilirsiniz” diyor.
“Alıcı ile satıcı ortasında huzursuzluk başlar”
Yeşilada, var durumun ekonomik olduğu üzere toplumsal sonuçları da olabileceğini söylüyor. “Toplumda Önemli bir fiyat vurdumduymazlığı başladı” diyen Yeşilada, pahalılık algılarının bozulduğu ortamda Müşteri ve satıcı ortasında huzursuzluk başlayacağını söylüyor. Eldeki dataların hesaplanmasının Sıkıntı olduğunu hatırlatan Yeşilada, “Toplum bu sorulara karşılık veremediği için Bazen suçlayacağını da bilemez. Yapılanın fahiş kâr için mi yapıldığını yoksa maliyetlerle ilgili bir artış mı olduğunu tespit edemez” tabirini kullanıyor.
Ekonomistlerin, “pahalılık algısını” şaşırtan harcamaları neler?
Demiralp, “Sizin nihayet vakitlerde yaptığınız alışverişlerde, ‘pahalı mı, değil mi çözemedim’ kararsızlığı yaşadığınız bir Örnek oldu mu” sorusuna şu karşılığı veriyor:
“Mevsimsel olarak hayatımıza giren eserlerde bu Baş karışıklığı daha Fazla yaşanıyor. Galiba portakal bu sene marketlere düştüğünde bir evvelki sene ile fiyat karşılaştırması yapınca, gördüğünüz sayı genel enflasyon düzeyine nazaran olağan midir kıymetli mıdır kestirmekte zorlanıyorsunuz. Biricik bir örnekle sınırlamak tüketici olarak yaşadığımız Baş karışıklığını hafife almak olur. Fiyatlar o kadar süratli bir formda yükseliyor ki bir restorana gitseniz gelen fatura yüksek de gelse, ‘Acaba artık her yerde fiyatlar bu türlü mi oldu, görece olarak bu fiyat olağan mi yoksa Fazla mu yüksek?’ halinde bir çıkarım yapabilmek imkansız hâle geliyor.”
Yeşilada ise bu soruyu, Hane ve ikinci el araçların pahalılığını vurgulayarak, şöyle yanıtlıyor:
“Bence Hane Fazla değerli. Enflasyon endeksi 20 puan 30 puan sapabilir lakin TÜFE yüzde 60 ya 80 artarken Hane fiyatlarının yüzde 178 artması sürdürülemez. İkincisi bence ikinci el otomobil. İkinci elde Fazla Önemli fiyat spekülasyonu var. Bence bu iki Eser olağanüstü kıymetli.
İki sene Evvel pazara ya da markete gittiğimde hangi malın ötekine nazaran ani değerlendiğini otomatik olarak seziyordum. ‘Çikolata yüzde 20 zamlanmış, lokum daha ucuz kalmış’ diyebiliyordum başımda. Artık artık bu hesabı yapamıyorum. İki türlü değerlenme var. Bir genel değerlenme, her şeyin fiyatı artar. Bir de nispi değerlenme var. Çikolata-lokum örneği üzere benzin-mazot örneği üzere ya da yün kumaşla naylon kumaş ortasındaki üzere. Artık bu dengelerin hiçbirini ölçemiyoruz
Berbere gittim. Yüzde 50 artırım yapmış. Birinci akla gelen soru, ‘ne maliyetin arttı’, lakin arttı. Adamın doğal gazı arttı, kirası arttı. fakat benim bunu ölçmeme İmkan yok.”
2023 için ne bekliyorlar?
Selva Demiralp, 2023 için yüzde 40 üzere bir enflasyon beklentisiyle alım gücünün azalmasını beklediğini belirterek şöyle pahalandırıyor:
“Mevcut kuralların devamı durumunda 2023’u yüzde 40’lar civarında bir manşet enflasyon sayısı ile tamamlayacağımızı kestirim ediyorum. Enflasyonda benlenen bu düşüşün altında baz tesiri, kredilerdeki sıkılaşma, global resesyon, güç fiyatlarındaki düşüş üzere sebepler yatıyor.
Enflasyon alım gücünü nasıl tesirler? Şayet enflasyonun ne düzeyde olacağını yanlışsız kestirim edebilsek ve maaşlarımız da enflasyonla birebir endekslenmiş olsaydı alım gücümüz değişmezdi. Fakat gerçek hayat bu türlü değil. Birincisi Türkiye kaidelerinde enflasyonun 6 ay sonraki düzeyini bugünden kestirim etmek Fazla sıkıntı. Tipik olarak gerçeklesen enflasyon iddianın üzerinde oluyor. İkinci olarak da maaşlarımızda enflasyona teğe birebir ayarlama yapılmıyor. Muhakkak ortalarla yaklaşık artışlar geliyor. Bu nedenle maaş artışları da daima enflasyonun altında kalıyor. Ek bir öbür Sıkıntı da manşet enflasyon ile hissedilen enflasyon ortasındaki farkın nihayet devirde giderek artmasının yarattığı soru işaretleri. Bu hususta ayrıntılı bir tahlil yapmıştım: Optimist kaidelerde bile yüzde 40 üzere Fazla yüksek bir enflasyon beklentisi içinde olduğum 2023’de de bu çerçeve ile dengeli olarak alım gücünün azalmasını bekliyorum.”
2023’te yapılacak seçimleri hatırlatan Yeşilada, var durumda seçimi kim kazanırsa kazansın enflasyon açısından güç bir uğraşının beklediğini belirterek, şöyle açıkladı:
“Bu Cin devirlerin sonunda seçimi kim kazanırsa kazansın Fazla güç bir uğraşı bekliyor. Şu anda bizim yaşadığımız şahsî gelirlerin artışının enflasyona yol açması, enflasyonun da ferdî gelirlere daha Çok artırım baskısı üretmesi. İşte buna fiyat spirali diyor FED ya da Avrupa Merkez Bankası. Ki en korktukları şeydir. Zira bu bir kuyruğunu ısıran yılan üzere. Neresinden müdahale edeceğini bilmiyorsun. Fiyatları mi durduracaksın, enflasyonu durdurmak için yüksek nema siyaseti mı uygulayacaksın? İkisi de başarılı olmuyor. Maalesef bu nihayet gelişmeler Doğal ki vatandaşın parasına girsin, İlah razı olsun Erdoğan’dan fakat Türkiye’de bir, ‘kısır döngü’ yarattı. Bu noktadan sonra enflasyonu düşürmek tahminen bir ay öncesine nazaran iki katı daha zorlaştı.
3 ay sonra tahminen bir maaş artışı daha yapılacak dendi. İş bu boyuta geldi. Birkaç Yıl daha bu türlü devam ederse her Yıl yapılması gerekecek. Ben 3 ay periyodunu yaşadım. 1994’te 3 ayda bir maaşlara artırım yapılıyordu. İş bu noktaya geldiğinde o Vakit 90’ların Türkiye’sine dönüyorsun enflasyon düşürmek için Evvel bir kriz geliyor. 2001 krizi gerisinden IMF’yi çağırıyorsun Fazla sıkı Nakit siyasetleri uygulanıyor. O Vakit bahtımız biraz daha yaver gitmişti. Dünya, Erdoğan’a güveniyordu, Türkiye’ye Nakit aktı o sırada krizin büyümesine mani olduk. Bu sefer bu şartların hangisi gerçekleşir? Güzel şartlar gerçekleşmezse bu enflasyonla çaba Değnek gerektirir. Bu da herkesin canını yakar, en zenginin de canını yakar, en yoksulun daha Fazla canını yakar.”
Yorum Yok